Утре (10 октомври, вторник) во Градската библиотека „Браќа Миладиновци“ во Скопје ќе се одржи разговор со Елизабета Баковска и Сашо Димоски, автори на фотокнигата „Во главата пишувам расказ“. Разговорот е дел од големата кампања „Читаме современи македонски автори“ што Библиотеката ја започна минатата година за поддршка и промоција на актуелната маедонска книжевна продукција. Фотокнигата на Баковска и Димоски е книга за месец октомври. Разговорот е во 19 часот во спомен-собата „Т’га за југ“.

Книгата „Во главата пишувам расказ“ е прозен, лирски, животен „сендвич од деца и возрасни, прво како зајре, а потоа како лепче“; книга за родители и за нивните деца кои станале родители; за мајка и ќерка која станала мајка… Книга за последните денови од животот и за првите денови на смртта; за краткиот период во нашите животи кога истовремено ги играме двете улоги во животот: некому сме дете, другему – родител, пишува Оливера Ќорвезироска во предговорот на книгата.

Разговорот ќе го води книжевната критичарка Александра Јуруковска, а фрагменти ќе чита актерот Андреј Серафимовски.

Елизабета Баковска (Битола, 1969), дипломирала и магистрирала на Филолошкиот факултет „Блаже Конески“ во Скопје, на катедрата за англиски јазик и книжевност. Докторирала на тема од областа родови студии на Институтот Евро-Балкан. Била главен уредник на електронското списание за култура и литература Блесок (www.blesok.mk). Преведува, пишува поезија, проза и книжевна теорија и критика. Нејзина поезија, проза и критички текстови се преведени и објавени на повеќе јазици. Авторка е на 14 книги.

Сашо Димоски (Охрид, 1965) се занимава со фотографија и компјутерска графика. Дипломирал и магистрирал фотографија на Универзитетот ЕСРА, а работел во Македонската телевизија и пишувал за културните рубрики на „Утрински весник“ и магазинот „Глобус“. Од 2007 година бил и фотограф на археолошки истражувања, а свои фотографии и текстови објавувал и во електронското списание „Блесок“. Бил уредник на Галерија Блесок. Зад себе има неколку самостојни изложби, неговите фотографии се дел од неколку книги.

Настанот е дел од богатата понуда на Град Скопје – Европска престолнина на културата за 2028 година.

The post Разговор со Баковска и Димоски во Градската библиотека во Скопје appeared first on Република.

Фотокнигата или фотографската мапа насловена „Во главата пишувам расказ“ е нова авторска соработка помеѓу писателката Елизабета Баковска и фотографот Сашо Димоски.

The post За најкреативно издание за 2022 година е прогласена книгата „Во главата пишувам расказ“ appeared first on Република.

Изложбата „12 плус еден“ на Сашо Димоски се состои од тринаесет портрети од кои 12 мажи и една жена.

Портретна фотографија е една од темите на кои Сашо се навраќа во последниве десеттина години, и преку поединечни фотографии и преку изложби поставени како во виртуелниот, така и во реалниот простор. Овде, дванаесетте црно-бели фотографии со димензии 70Х50 см ги прикажуваат лицата (и понекоја биста) на повозрасни мажи, распоредени околу централната, поголема фотографија (100Х70см) на една повозрасна жена. Мажите ни се помалку или повеќе познати – тоа се луѓе од најразлични земји кои зад себе имаат долг минат труд во различни области на културата (фотографија, танц, книжевност, сликарство). Тука се, на пример, српскиот
фотограф Томислав Петернек (1933), францускиот сценарист и актер Жан Клод Кариер (1931 – 2021), сирискиот поет Адонис (1930), босанскиот поет и писател Абдулах Сидран (1944)... Централниот женски лик пак, е еден од најпрепознатливите во нашиот македонски културен контекст: писателката Оливера Николова (1936).
Се чини дека овие портрети предизвикуваат емотивна реакција кај гледачите поради начинот на кој се направени како и поради пристапот кон своите субјекти. Тука е пред сè одлуката да се прикажат лица во напредната возраст, во црно-бела техника. Тие лица се насликани со огромниот спектар од сиви нијанси што постои меѓу двете небои, меѓу црното и белото, меѓу сенките и светлината.
Фотографот решил дека ниедна друга боја не смее да се испречи меѓу него и субјектот на неговата фотографија, за овој вториов да го соголи до самата суштина на моментот забележан на фотографијата, ќе забележи Елизабета Баковска во текстот кон изложбата.

Портретите во оваа изложба се промислено организирани околу симболиката на броевите дванаесет и (плус) еден. Употребата на јасната библиска алузија на Исус и неговите дванаесет
апостоли во вонрелигиски контекст секогаш, па и овде, има одреден политичкопровокативен, речиси еретички полнеж.

Тринаесетте портрети во изложбениот простор функцинираат како посебни фотографии, распоредени речиси како иконостас, додека лесно се забележува дека секој од нив е направен во посебно време и на посебен простор. Централната позиција на жената, на едната, единствената меѓу нив, во проектот внесува и дополнителна феминистичка компонента. Избраната е онаа што го шири зборот, а сепак на портретот замислено ја покрила устата, како да се сомнева дека го заслужила токму тоа место, потенцира Баковска.

Сашо Димоски е роден во 1965 година во Охрид. Се занимава со фотографија и компјутерска графика. Дипломирал и магистрирал фотографија на Универзитетот ЕСРА, а работел во Македонската телевизија и пишувал за културните рубрики на „Утрински весник“ и магазинот „Глобус“. Од 2007 година бил и фотограф на археолошки истражувања, а свои фотографии и текстови објавувал и во електронското списание „Блесок“. Бил уредник на Галерија Блесок.

The post Портретите на Сашо Димоски предизвикуваат емотивна реакција кај гледачите поради начинот на кој се направени и пристапот кон субјектите appeared first on Република.

Книгата под наслов „Во главата пишувам расказ“ е заедничко дело на Елизабета Баковска и Сашо Димоски. Ова е нивна трета соработка. Ако првата е „поедноставна“ фотоилустрација и дизајн за поетската збирка „Варварите сè уште пишуваат поезија“ (2015), ако втората е изложба на фотографии подготвена заедно со промоцијата на книгата раскази „Последните голтки“ (2018), тогаш можеме да кажеме дека оваа книга е резултат на една многу покомплексна форма на соработка, пишува критичарот Владимир Јанчевски.

Баковска ги пишува расказите во периодот од 7 септември до 26 октомври 2018 година. Во период од 50 дена, објавени се вкупно 64 раскази на социјалната мрежа „Фејсбук“ и се однесуваат на компресирани сеќавања и размислувања поттикнати од испраќањето и упокојувањето на нејзината мајка.

Фотографиите на Сашо Димовски не претпоставуваат едноставни илустрации на расказите на Баковска, туку ја надополнувазт нарацијата преку слободни асоцијации, внимателно избрани и дизајнерски вткаени и поставени на страниците на оваа книга. Внатрешниот ритам, кој е прецизно обмислен, е неправилен, динамичен, а расказите ги следат најчесно по една, но некогаш и две фотографии, кои се на една, но некогаш и на две цели страни.

Пред помоцијата на книгата и отворањето на изложбата на портрети „12 + една“ на фотографот Сашо Димоски, која ќе се одржи во среда ( 16 март) во Културно-информативниот центар со почеток во 20 часот, разговаравме со двајцата автори Елизабета Баковска и Сашо Димовски за инспирацијата, подготовката на книгата, состојбите во литературата, изборот на фотографиите, нивното значење...

„Во главата пишувам расказ“ е заедничко дело на писател и фотограф. Не е прв пат да соработувате, но се чини дека овојпат станува збор за ко-авторство. Колку време работевте на книгата? Како течеше подготвката?

Баковска: Кратките прозни парчиња во книгата се пишувани во септември и октомври 2018 година, во текот на последните денови од животот на мајка ми и извесно време по нејзината смрт. Ги објавував на Фејсбук речиси секојдневно, без некоја посебна намисла, без некој посебен план за тоа што ќе правам со нив. Потоа, на четириесеттиот ден од смртта на мајка ми, ги тргнав од социјалната мрежа, со најава дека ќе бидат објавени на друго место, во книга. Од тој момент, идејата за оваа фотокнига, за овој наш хибриден проект се раѓаше полека, како што Сашо почна да го составува својот, визуелниот дел од приказната. Поминаа три години додека ја издадовме, ваква каква што е. Тој период ни беше потребен да слегнат сите емоции, во него ги заборававме зборовите и сликите и пак им се навраќавмe,  размислувавме за форматот и изгледот и на крај, дојдовме до ова дело што сега го промовираме.

Читателот уште од самиот почеток на книгата е понесен на едно патување проткаено со сеќавања, емоции, посебна енергија...„Баковска применила, би рекла дури и патентирала една наративна постапка со капсулирање на вистината со која остварила една навистина магична книжевна терапија и за себе и за читателите генерално“- ќе напише Оливера Ќорвезироска во предговорот. Како Ви успеа?

Баковска: Кога итно отпатував од Скопје за Битола пред повеќе од три години, со себе го зедов само мобилниот телефон. На него почнав да пишувам и да објавувам на Фејсбук уште првата вечер, а следното утро си купив тетратка за да можам да пишувам и малку подолги текстови. Пишувањето во тие моменти ми беше неопходно потребно за да можам да го преживеам тоа што се случуваше. Не бев во состојба да правам ништо друго, животот се сведе на најосновните нешта и на исчекувањето на смртта. Во сиот тој вознемир, само пишувањето и објавувањето на напишаното имаше смисла. Од друга страна, ова принудно враќање во станот на моите родители по долго време, ме врати и во годините од детството и од младоста што ги имав поминато таму, па овие сеќавања се мешаа со емоциите и со размислувањата во кратки лирски текстови. Дури кога луѓето што ги читаа почнаа да ми пишуваат и јавно и во приватни пораки сфатив колкумина од нив се препознале во текстовите, колкумина ги доживеале како да се нивни, а не (само) мои. Најверојатно во нивната суштина е некое универзално човечко искуство – загубата, тагата, носталгијата... Но и потребата да се исцелиме и да продолжиме понатаму.

Особен впечаток ми остави следново: „Во главата пишувам расказ. Ќе заврши со реченицата: Не боли смртта, туку животот што не ѝ се дава.“ Сметате ли дека токму во мигови кога ја чувствуваме болката, особено онаа поради загуба на блиските, стануваме свесни за големината на животот?

Баковска: Во еден од текстовите од оваа книга го цитирам Пол Баулс (Paul Bowels), авторот на книгата по која Бертолучи го снима филмот The Sheltering Sky (кај нас прозаично преведен како Чај во Сахара). „Бидејќи не знаеме кога ќе умреме“, вели Баулс, „размислуваме за животот како за неисцрпен бунар. Но, вистината е дека сè во животот ни е изброено.“ Мислам дека во моментите кога ја искусуваме смртта како неповратно заминување на блиските, стануваме свесни за нејзиното постојано присуство во животот. Не знам дали животот е голем, но знам дека е минлив. Кога вистински ќе ја спознаеме оваа минливост, кога ќе ја посведочиме, најважното прашање е: што да направиме со она ограничено време што го имаме? Како да живееме подобро, како да живееме подлабоко, каква смисла да најдеме во сопствените животи? И дали свеста за оваа конечност му ја дава или му ја одзема сета смисла на живеењето? Пред неколку години Дејвид Боуви ни даде еден одговор, кога својата смрт ја претвори во брилијантна црна ѕвезда.

Што најчесто Ве инспирира да пишувате?

Баковска: Живееме во забрзано време, изложени сме на постојана хиперпродукција на информации, кои често се и тривијлани. Социјалните мрежи, пак, ни овозможуваат постојан увид во животите на другите луѓе – и реалните и оние што се само перформанс создаден токму за тие социјални мрежи. Ова е време на преноси во живо и бескраен егзибиционизам, огромен океан на слики и звуци, една голема врева на човештвото во потрага по компас, во потрага по сидро. Но, од друга страна, ова е и бескраен извор на приказни, што е благослов за еден писател. Најчесто ги запишувам своите емоции, размисли и реакции на сè што се случува, околу мене и во мене.

Неодамна станавте член на Друштвото на писатели на Македонија. Како ја оценувате состојбата во македонската литература? Статусот на писателот?

Баковска: Одлуката да станам член на Друштвото на писатели на Македонија за мене беше и сè уште е нелагодна. Причините за оваа нелагодност се пред лични, најверојатно карактерни или емпириски – генерално не сакам да членувам на групации и друштва, без оглед на нивната природа. Можеби затоа што припаѓам на генерација порасната во еден друг систем и во едно друго време, па организираното членување во масовни организации ми е не многу пријатен потсетник на некои тогашни состојби. Некако ми е потребна таа слобода на доброволното неприпаѓање. Да не беше овој поинаков начин за прием на нови членови по повод 75-те години од постоењето на ДПМ, веројатно никогаш немаше самата да поднесам молба. Но, настрана од моите лични чувства, настрана од тековните состојби, ДПМ е (и мора да биде) исклучително важна организација и од еснафски и од поширок општествен аспект, од заштита на авторски права, па сè до активно учество во политичко-културните збиднувања во земјата и пошироко.

Во моментов, македонската литература (во рамките на самата Македонија) е во една посебна состојба. Таа е излезена од своите, да ги наречам, природни рамки, пренапумпана е како бодибилдер на стероиди. Често ми се чини дека имаме повеќе писатели од читатели. Има хиперпродукција на текстови (не знам ни дали можам да ги наречам литература) на (некаков) македонски јазик кои се трудат да допрат до една прилично ограничена група читатели. Видете ги само тиражите – петстотини примероци е веќе значителен тираж што тешко се продава. Од друга страна, отсуствува добра книжевна критика – онаа која потенцијалниот читател би го едуцирала за тоа што е добра песна, што е добар расказ, што е добар роман, и би го насочила кон нив. Од трета страна, продорот на популарната култура во академските кругови и поривот (секако, често благороден) културата да се деелитизира доведе до тоа да зборуваме за вкусови, а не за вредности. Или, да резимирам: се пишува лошо и се пишува многу, како да треба по која било цена и со какви било производи да се натфрли некој петгодишен план. Се пишува без елементарно познавање на македонскиот јазик, без јасна идеја, без доволно време делото да созрее пред да се напише и откако ќе се напише. Се пишува без љубов и без душа. Притоа, на читателите им е како и на секој пазар на кој има стотици тезги со роба - продавачите ве влечат за ракав додека поминувате, ви се дерат в уво, ве убедуваат, ви ласкаат. Ако им кажете дека јаболката им се скапани, ве убедуваат дека други пред вас веќе ги купиле и дека не е до јаболката, туку дека е до вас.

Поради овие причини, но и ред други, нашата улога како писатели во тековниов контекст е голема и одговорна. Ние сме и мораме да бидеме и едукатори. Ние сме тие што мораме на читателската публика да ѝ посочиме не само што е добра литература, туку и што е она што ја прави добра. Мораме да водиме преку личен пример, зашто секој писател е пред сè читател. Како да поттикнуваме култура на читање, ако самите не читаме? Како да поттикнуваме дебата за вредностите на книжевните дела, ако и самите во неа не учествуваме? Како да пишуваме ако не ја сакаме литературата?

Пишуваме на јазик што е мал по бројот на говорители, но и на јазик што се соочува со анахрони, но многу присутни проблематизирања. Македонскиот јазик не е само систем на знаци и правила, туку тој е кодот со кој е запишана нашата историја, нашата култура, нашиот идентитет, сето она што нас нè прави посебни, единствени во големото семејство на светски народи и јазици. Како и секој јазик, тој е жива материја што постојано се менува, но темелите остануваат исти и не можеме да го надоградуваме доколку тие темели се гнили. Не може човек да биде писател без да ги познава граматичките правила, без постојано да си ја збогатува лексиката и конечно, без постојано да се навраќа на нашите класици – без оглед дали се работи за „Дениција“, за „Зоки Поки“, за „Диво месо“ или за „Село зад седумте јасени“.

Бети зборува за настани и чувства кои му се познати и на Сашо, кои се дел и од неговиот живот, а Сашо одбрал фотографии од места на кои биле и заедно: неговата фотографска архива е неизбежно вградена во менталните сликите кои се вградени низ мисловните и чувствени процеси кои го произведуваат текстот на расказите. Како што и самиот Димоски вели, една од целите и предизвиците на овој потфат било низ целата таа игра да се види и самиот себеси низ текстовите, но и писателката да успее да се види себеси низ неговите фотографии.

Текстовите на книгата „Во главата пишувам расказ“ прекрасно кореспондираат со Вашите фотографии. Што Ве инспирираше најмногу, која беше иницијалната каписла за да се направи ова заедничко дело?

Димоски: Расказите, лирски текстуални колажи од сеќавања и емоции, со цитати од книги, музика и филмови, кои Бети секојдневно ги објавуваше на својот профил на Фејсбук, секогаш со истата почетна реченица: „Во главата пишувам расказ“ се покажаа како извонредна текстуална предлошка за изработка на фотокнига. Фотокнигата по дефиниција може да има текст, но и не мора. Ние го одбравме овој начин, некоја хибридна форма што ни самите не ја дефиниравме, да ги презентираме нашите мисли и чувства за периодот низ кој поминавме како семејство, но и како автори, секој на своето. Идејата ми беше фотографиите да не бидат само илустрација на текстовите на Бети, како што обично кај нас се претпоставува за фотографиите ставени во книга, туку да ја раскажат приказната паралелно со текстот, на свој специфичен начин. Всушност оваа книга многу потсетува и на филм презентиран преку фотографии и текст, само што овојпат нема „слика што се движи“, туку станува збор за класична фотографија.

Дали прво беа направени фотографиите, па текстовите или обратно?

Димоски: Што се однесува до фотографиите, дел од нив се наменски направени, дел се земени од мојата архива, а дел се документарни фотографии од семејната архива на Бети. Не се придржував стриктно до тоа за секој текст да има по една фотографија, зашто тогаш би можело да се смета дека се работи за едноставна илустрација на текстовите, а не за нивно визуелно прераскажување. Технички, не водев сметка со која опрема фотографирав (користени се фотографии снимени со мобилен телефон, GoPro, DSLR од разни генерации и модели со цела палета објективи – од екстремно широкоаголни до телеобјективи). Важно ми беше секоја фотографија да си го најде сопственото место.

Во овој случај, важна улога играат и документарните фотографии од семејната архива на Бети, кои служат како сидро во документаристичкиот пристап, или како што би рекол Вокер Еванс „документарниот стил“. Сите фотографии се на некој начин „вернакуларни“, освен неколку режирани портрети на авторката со „Квадратот“ на Маљевич, серија фотографии поместена на две страници. Водев сметка фотографиите да ја имаат својата првична „документарна“ функција, но во книгата тие заедно со текстот да добијат сопствени, нови значења и да предизвикаат нова емоција кај гледачот.

 

Колку фотографии се поместени во книгата и беше ли тешко да се направи селекција?

Димоски: Книгата содржи 115 фотографии од кои 56 црно-бели и 59 во боја. Од нив 9 се од архивата на авторката.

Најпрвин, неколкупати ја исчитав целата збирка, со извесни паузи помеѓу читањата, за да го „заборавам“ целиот текст. По извесен период на зреење, односно кога текстот беше веќе длабоко во потсвеста, ги препознавав неговите парови во фотографиите. Застанував и дозволував, низ уште еден „мисловен“ процес, фотографијата и текстот да се слеат едно во друго. Притоа, фотографиите го преточуваа текстот (изворникот) во сеќавања и во мене се градеа визуелни записи: како што пишува Валтер Бенјамин во неговата книга „Визуелно мислење“: во таа активна преобразба, текстот и фотографијата стануваат трето, во зависност од нивната содржина. Тие стануваа моја визуелна претстава на мислите на авторката на текстот. Претпочитав прикажаното да биде „фина душевна структура“, како што рекол Барт, а не само обичен проблесок на моментот и гола илустрација. Постојано ги мешав (комбинирав) сѐ до еден момент кога дозволував „со карактеристиките на мојата природа во истиот момент да се чита и разгалената свест која ја имам за време фотографскиот церемонијал“.

Некогаш е потешко да се направи добра фотографија, отколку да се напише текст... но, сепак стои и она „една слика илјада зборови“. Како ви успева да го фатите моментот?

Димоски: Доколку добро се осмисли проектот, доколку однапред се знае приказната и начинот на кој сакате да ја раскажете, мислам дека не е голем проблем. И текстот (она што ние го гледаме како писмо или пак, мисла искажана преку зборови, што напишани, што изговорени) и визуелното средство (во случајов фотографијата) имаат сопствен „јазик“. И едниот и другиот се трудат да им ја пренесат на конзументите приказната на авторот. Фотографијата, на пример, не е дводимензионално уметничко дело. Таа не е само површина на која има одреден визуелен текст. Убавината кај неа е што можеме да погледнеме и зад неа, но и од страните, да побараме и други значења и толкувања. Фотографијата не плови само низ просторот, туку и низ времето. Една фотографија направена во едно време и еден контекст ако ја ставиме во, да речеме, сегашно време и во друг контекст веќе добива нови значења, ново читање.

Што се однесува до фотографирањето на терен, на „случајни фотографии“ она што нам ни е познато како лајф фотографија, сепак тука е и искуството, желбата, искрениот пристап и кон мотивот, но и кон себе и кон конзументот. Секако, честопати ќе направам многу фотографии и од многуте ќе излезат само една или две, зашто сè она што го гледаме и не изгледа најдобро на фотографија, но сепак е полесно ако однапред знаете што сакате.

Кога Вие би бирале кој би бил изборот: портрет или просторни фотографии? Што е потешко од аспект на фотограф?

Димоски: Сеедно. Дури и пејзажната фотографија може да се третира како портрет. Но и портретот има свој пејзаж. Ликот, очите, брчките, гримасата. Некако сѐ тоа е составен дел на еден пејзаж. При урбаниот пејзаж пак, и градот има очи, има лик, има карактер, сѐ она што го има и еден човек. Зашто градот е дел од човекот, но и човекот е дел од градот. Истото важи и за природата. Останатото се само техникалии и познавање на занаетот за полесно да се раскаже приказната. Ние сме сепак раскажувачи. Фотографијата сака да раскажува и секоја фотографија едвај го чека „читателот“ да ја прочита, да си направи малку муабет со неа.

фото: Сашо Димоски

The post Ова време е бескраен извор на приказни appeared first on Република.