И после 30 години, македонскиот филмски класик „Пред дождот“ на Милчо Манчевски инспирира нови режисери насекаде низ светот.

Овојпат во Нов Зеланд: режисерката Лорен Тејлор во интервју за „НЗ Хералд“ открива дека нејзиното дебитантско дело „Месечината е наопаку“ е инспирирано токму од македонскиот филм.
Таа кажува дека „Пред дождот“ првпат го гледала кога ималa 17 години и работела во едно кино во Бруклин, предградие на главниот град Велингтон. Многу ѝ се допаднал, и сè уште ѝ се допаѓа. Речиси 30 години подоцна, Тејлор се навраќа на филмот на Манчевски кога во истото кино ќе ја гледа премиерата на својот прв филм „Месечината е наопаку“ во кој е режисерка, сценаристка и актерка и кој како и „Пред дождот“ има три навидум неповрзани приказни.

„Филмот беше под влијание на многу нешта“, вели Тејлор. „Меѓу нив и филмот на Манчевски и неговиот заплет како Венов дијаграм“.

Во годината кога најнаградувано дело во историјата на македонската кинематографија и едно од најголемите достигнувања на македонската култура воопшто слави 30 години од премиерата во септември 1994, не престануваат одгласите за овој филм на Манчевски.

Имено, во промотивното видео пред годинашното доделување на Оскарите, холивудската актерка Глен Клоуз го избра токму „Пред дождот“, кој во 1995 беше номиниран за Оскар за најдобар странски филм, како дело што ја инспирирало да посака да ја посети Македонија.

„Постои филм што се вика „Пред дождот“ и е снимен во Македонија. Очигледно е многу стара (земја) и многу работи се случувале на таа почва. Никако да ми излезе од мислите“, вели во видеото Глен Клоуз која има рекордни 8 номинации за Оскар.

Во 1994, „Пред дожот“ освои Златен лав во Венеција на најстариот филмски фестивал во светот. Покрај Златниот лав, „Пред дождот“ доби уште триесетина награди на светските фестивали, а беше и првиот македонски филм номиниран за Оскар во категоријата најдобар странски филм.

„Пред дождот ја стави Македонија на светската мапа. Дела како ова ме одржуваат. Потсетник за благородноста што филмот може да ја досегне“, напиша легендарниот филмски критичар Роџер Иберт за американската премиера на филмот во 1995.

„Македонија, љубов моја“, „Милчо Македонецот“, „Мајсторот од Македонија“, „Македонско ремек-дело“, се само дел од насловите за „Пред дождот“ во светските медиуми во тоа време, а јапонските весници цртаа и мапи за да покажат каде е Македонија, која стана независна земја само 3 години пред премиерата на овој филм.

„Пред дождот“ е вброен во 1.000 најдобри филмови во историјата од страна на „Њујорк тајмс“, а на фестивалот во Венеција една од паралелните награди беше именувана според мотот на филмот „Кругот не е тркалезен“. Во Фиренца се одржа меѓународна академска конференција посветена на филмот.

„Пред дождот“ е прикажан на над 100 фестивали, прикажан во редовна кино и тв-дистрибуција во над 50 земји на сите континенти. Во САД, реномираната „Крајтерион колекција“ го издаде видеото од филмот во едиција со класиците Бергман, Антониони, Тарковски, Бресон, итн. „Пред дождот“ се предава на стотици универзитети, а во Италија е дел од обавезната наставна програма во средните училишта. За филмот се објавени над 5.000 текстови на 50-на јазици во светските медиуми.

Во Кореја „Пред дождот“ се користеше во работни тетратки за изучување на англискиот јазик, а во САД и Полска за изучување на македонскиот. Во Италија постои и вино крстено според филмот „Пред дождот“ и ресторан со истото име.

„Пред дождот“ до ден денес уште игра во кинотечните и фестивалските програми насекаде низ светот.

The post Режисерка од Нов Зеланд првпат го гледала „Пред дождот“ на 17 години и по три децении снимила филм инспирирана од Манчевски appeared first on Република.

Ева Натена е грчка режисерка чиј филм „Жена убиец“/ Фониса ќе биде прикажан вечерва во Кинотека на затворањето на Фестивалот на грчки филм во Скопје, а вчера се одржа проекцијата пред битолчани во Кино Манаки. Родена е на Крит. Студирала на Атинската школа за ликовни уметности, работела како асистент на сценографот Дионисис Фотопулос, а потоа и со театарски и филмски режисери како Коста Гаврас и Пантелис Вулгарис. Трипати била наградувана со Државна награда за костимографија. Со Натена разговаравме пред почетокот на Фестивалот за инспирацијата, предизвиците, очекувањата, но и за наградите, режисерската професија, успехот на нејзиниот дебитантски филм...

„Жена убиец“ е моќна филмска трагедија во својот жанр. Кој беше вашиот предизвик и мотив како режисер да го направите овој дебитантски игран филм, со оглед на фактот дека целиот ваш работен век главно работите како сценограф и костимограф?

Сликарството било отсекогаш мојата главна и најважна уметност. Така секогаш ја извршував работата на сценограф и костимограф. Со сликарството како двигател ја режирав и „Жена-убиец“ (Фониса). Претпоставувам дека истражувањето што го правев со години беше толку силно и специфично, како и моето учество во сценариото, но и на сите нивоа - како креативен продуцент од самиот почеток зборував со актери и ги намамив заедно да тргнеме на ова патување. Ги поканив клучните фактори, како директорот на фотографија, кинезиологот, шминкерот и многу други како нашите продуценти, а особено Дионисис Самиотис. Тие сакаа јас да го водам овој потфат. Огнот, страста да го гледам сето тоа како се остварува по десет и повеќе години посветено истражување и желба да го снимам овој филм, ме натераа да ги надминам сопствениот страв и неискуството и да преземам ризик. Откако се согласија главните актери и клучните фактори ми беше чест да ја прифатам оваа значајна позиција во филмот.

Филмот е базиран на познатиот грчки роман на Александрос Пападијамантис, „Фониса- жена убиец“ од почетокот на минатиот век, кој всушност се заснова на вистински трагични настани кои се случиле на еден грчки остров. Со оглед на тоа што во филмот се дадени шокантни информации со статистика за околу 200.000.000 демографски исчезнати жени од светската популација поради фемицид, дали вашиот главен мотив да го снимите овој филм е да побарате промени, а воедно и да раскажете една моќна женска приказна и да му покажете на светот дека и после еден век, светот не се променил многу во однос на почитувањето на родовата еднаквост и правата и слободата на жената во овој случај?

Оваа приказна, како вистинска и трагична приказна, за жал не се случи само на тој остров - Скопелос. Скопелос, соседниот остров на Скијатос, родното место на Пападијамантис, испрати писмо во 1836 година - замислете, 67 години пред Пападиамантис да ја напише оваа приказна – „барајќи да се укине законот за мираз, за да се спречат непризнаените убиства на женски бебиња“ ! Ова писмо беше историски доказ за филмот, но, за жал, откриваше една сурова реалност што преовладуваше во многу изолирани делови на Грција во тоа време, каде што немаше полиција и за жал, историјата и мерењата на УНЕСКО и Европската унија, ни кажуваат дека тоа се случува и денес, за жал, не само кај доенчиња. Замислете само какво влијание врз женската популација во Кина имаше овој закон што се укина неодамна, кој што ги принудуваше семејствата да имаат само едно дете. За жал, дури и сега, во наше време, се претпочитаат момчињата. Девојчињата со години или се даваа на посвојување или нивната бременост се прекинуваше. Резултатот покажува дека на мапата на населението на Кина недостасуваат 40.000.000 девојчиња! Истражувањата врз 200.000.000 жени(!) се однесуваат на сите возрасти, бидејќи семето на денешниот фемицид беше чедоморството од тоа време.

Трагичната приказна во филмот произлегува од сложеноста на темата и целиот контекст околу неа, кој ги вклучува сите чинители во едно општество или заедница, како што е онаа на грчкиот остров Скопелос. Во целото тоа општествено милје, се чини дека сите придонесуваат за трагичниот крај, а хероината во таа мрачна атмосфера нема друг избор освен да се обиде да ги оправда своите постапки пред Бога со цел да ја исчисти својата совест од гревовите направени во сосема апсурдни околности и со намера да се намали трагедијата на најпогодените, со убивањето на женските деца од оние семејства кои имаа девојчиња, за кои ќе треба да се обезбеди задолжителен мираз за да бидат венчани и да имаат „нормален живот во „ропството“ наречен брак. Дали поради целиот трагичен контекст што всушност постоеше на овој остров, решивте толку јасно да го разграничите злото од нормалното, односно да ги претставите мажите како брутално сурови, а жените како целосни жртви и да не покажете било каква ситуација со цел да се направи баланс?

Оваа верзија на „толкување“ на филмот е можеби она што првично и површно изгледа дека е. Сакам да кажам дека решив многу рано да не се фокусирам на насилството што доаѓаше во тоа време од мажите врз жените (ова е познато, регистрирано и можеби подобро е прикажано со други филмови), туку да навлезам подлабоко во вистината: да зборуваме во овој филм за насилството што потекнува од жените и се прави врз жените, бидејќи биле обврзани, градени да го прават тоа, така воспитувани. Со други зборови, да им дадат на нивните ќерки толку многу антитела против злоставување, за да можат да го издржат она што ги чекаше - веројатно насилството на мажите - што доведуваше до навистина грубо воспитување, несразмерно кај девојчињата отколку кај момчињата! Филмот ја опишува исто така и слабата страна на мажите. Таа страна која се двоуми и ја боли да даде одобрение со „кимање на глава“ за да умре едно новородено суштество. (На крајот на краиштата, сиромаштијата беше вистинската причина и нивната неможност да обезбедат мираз за своите ќерки. Ова беше пресудно за женските деца). Филмот ги прикажува и бруталните стереотипи на кои мажите биле принудувани како деца. Сетете се на сцената, каде таткото го држи за врат својот мал син и го принудува повторно и повторно да пука во веќе убиеното животно- за да го „направи маж“...! Работите беа тешки и за двата пола, од различни причини во тоа време и затоа се потрудив да постои тој баланс за кој зборувате. Колку што беше возможно, но, најубавото нешто што го слушнав за филмот беше мислењето на еден важен режисер, кој ми го кажа тоа што го пожелував: „тоа не е филм за жената, ниту за мажот; тоа е филм за човекот“.

Главниот лик, Хадула, има трагичен живот кој ја доведува во состојба на ментално растројство без можност да излезе од маѓепсаниот круг, постојано потсетувајќи се на нејзиниот тежок живот како жена во младоста. Сè што и се случува во нејзиниот сегашен живот изгледа исто тешко како и во минатото. Се чини дека нема надеж. Дали нејзиниот лик е всушност проучување на улогата на жената во модерниот свет?

Ова е прашање што ми е мило ми што го поставувате и што ми овозможува да кажам дека А. Пападиамантис бил филантропски пророк! Имајќи го истиот извор како Фројд, односно античките митови кои се чини дека објаснија речиси сè за човекот, тој создаде една хероина, која всушност самото општество ја создаде (затоа ја нарече оваа приказна, социјален роман) и ја насочи кон луѓето, за да зборува со психијатриска прецизност, за трансгенерациските трауми што ги наследуваме. И за да ни каже на крајот, дека ако сето ова не го видиме јасно и не си го преземеме еден ден, за да го решиме, (т.е. ако не ги одврземе јазлите што ги оставиле во аманет нашите баби и дедовци и родители) ќе живееме со ова, и ние и нашите деца, без широко познатата рамнотежа што вечно ја бараат двата пола. Погледнете ги митовите за Зевс и Хера, но и параболите за Адам и Ева. Сопружници- прекршители кои родиле деца - прекршители. Така не учат. Нашата историја ни покажува дека двата пола никогаш не склучиле мир. Филмот е направен со дополнителна желба: да прикаже, да им открие на мажите низ што поминале жените и на жените низ што поминале мажите. Само ако сочувствуваме со спротивниот пол имаме шанса да го засакаме вистински.

Во филмот се прикажани многу локални обичаи од периодот кога се случува дејствието и кои биле имплементирани дури и во законот. Еден од нив е многу клучен за животот на жената, а тоа е законот за мираз. Со цел да се спречат тајните убијци на женски деца, законот за мираз во Грција беше укинат во 1983 година. Какво е вашето мислење за традиционалните вредности? Дали тие би можеле да помогнат во современото општество или претставуваат пречка во развојот на современиот човек?

Миразот уште од античко време се даваше на жените (од нивните татковци), како придонес во бракот, бидејќи работата на жената беше ограничена на домот, со воспитувањето на децата. Тоа го изискуваше тоа време, секако изградено со патријархални стандарди. Во златното доба на Перикле, во античка Атина, машките владетели решиле да го прераспределат миразот, бидејќи се покажало дека жените ги имаат главните имотни средства во свои раце и тоа не им ја обезбедуваше моќта и власта што секогаш ја посакувале, во тие воинствени општества во кои живееле. И тогаш почнаа лошите случувања. Пападијамантис ни зборува за случувањата од пред 120 години, во 1903 година, односно за „родителската помош“ - миразот, дури и како психијатриски поим, кој во својата крајност, се објаснува и толкува со митот за Едип. Со други зборови, античките предци ни го кажуваат она што денес го потврдуваат стручњаците, дека ако детето не добие од родителите „родителска помош“, ментална и материјална - кога постои таа моќност, тоа создава некомплетна возрасна личност. Со други зборови, човек со дефицит, кој никогаш нема да биде покриен со ништо во неговиот подоцнежен живот, ќе биде тоа и кога ќе умре: нешто што не е дооформено од неговите родители. (Судбината и историјата не сакаат „случајно“ раката на Едип да се сврти кон неговиот татко, кој го одврати и го избрка, без „родителска помош“). Целиот овој дел за миразот, кој е овековечен на погрешна основа, Пападијамантис го толкува и психијатриски и покажува колку го обезвреднува човечкото битие и особено жената. Секако, нашата ера во која жената активно придонесува во семејните приходи, остави вакви нееднаквости во минатото, но не на сите нивоа. Повеќето фемициди се случуваат денес, бидејќи синот и сега расте со уверување - од неговиот татко - дека неговата сопруга му припаѓа нему, како и нејзиниот мираз и ако таа ја посака нејзината слобода, тој ја убива. Ова е и денес лошиот резултат на патријархалното општество во кое живееме и што се објаснува со миразот.

Како гледате на тоа што филмот „Жена убиец“ (ФОНИСА) е топ филм во кината во цела Грција?

Искрено, не го очекував тоа, како и никој од учесниците во филмот! Одговорот на овој успех, кој веќе го видовме од проекциите на филмот во Солун, е дека филмот им се допадна на младите. Си реков тогаш дека ако овој филм „комуницира“ со младите, има надеж! И секако, не мислев на успехот на филмот во врска со приходите. Подоцна, по многу интеракции со публиката и многу прашања и одговори, сфатив дека филмот на некој начин ги толкува сите овие необјасниви гневови и насилство на нашето време. Тој ги објаснува. Тоа јасно покажува од каде би можеле да потекнуваат. И така, кога ќе се добие тој одговор, за некои делува ослободувачки.

Што би и порачале на македонската публика?

Пораката е иста за сите нас, за сите земји, за целото човештво. Еден автор во 1903 година напиша приказна, суштината на животот, откривајќи, но и криејќи го она што неговото време не му дозволувало да го каже. Тој ги прикажуваше симболично овие работи и ги стави во својот наратив и филантропски пророкуваше што ќе продолжи да не мачи, ако не се реши, ако не се препознае како вистина. Ајде да го слушнеме. Да ги гледаме нашите животи како продолжение на нашите родители и да се обидеме во сопствениот живот да ги отплеткаме јазлите и раните што ги добивме од нив и што тие ги добија од нивните родители. Да го прекинеме синџирот, во корист на современиот човек. Која е поентата на знаењето ако не нè инспирира да го правиме тоа?

Дали планирате да ја продолжите кариерата како филмски режисер?

Изгледа дека животот одлучи за мене. Последниве три години предавам во затворот во Авлона, во близина на Атина, во кој се сместени момчиња на возраст од 18-21 година. Таму со нив го снимив и мојот прв краток филм „Антигона“, познатата античка трагедија со адаптиран текст, но изведен на модерен начин од тамошните студенти. Децата на кои продолжувам да им предавам континуирано, два пати неделно, постојано ме прашуваат кога ќе го снимиме следниот филм. Сакам да снимам со нив еден политички филм. Ова веројатно ќе биде продолжението.

Вашата адаптација на романот „Жена-убиец“ на Александрос Пападиамантис е втора, после адаптацијата на Костас Ферис во 1974 година. Дали тоа ви беше предност или пречка при снимањето на вашиот филм?

Не беше ниту едното ниту другото, бидејќи едноставно не знаев за овој филм со години. Дознав за филмот на Фери во подготовките на нашиот и додека го гледав со интерес, веќе беше однапред одредено дека ќе снимам еден, на многу начини, поинаков филм.
Мојата инспирација да го правам овој филм е од многу лична природа. Всушност, мојата мајка имаше лошо искуство на оваа тема, слично како во романот и филмот.

Добивте награда за уметничко достигнување на Меѓународниот филмски фестивал во Солун за режија на филмот „Жена – убиец“ (ФОНИСА). Која награда Ви е подрага, наградата за уметничко достигнување од жирито или наградата од публиката (Еден од најгледаните филмови во кината низ Грција за 2023 и 2024 година)?

На Меѓународниот Филмски Фестивал во Солун, Претседателот на жирито за филмска критика - ФИПРЕСЦИ, кога ни ја врачи наградата, рече дека за прв пат нивната награда се совпаѓа со наградата на публиката и „ова значи дека веројатно имаме еден добар филм“. Мило ми е што ги постигнавме и двете! Не би сакала да бирам.

The post Сликарството како моја главна и најважна уметност ми помага да работам како сценограф и костимограф, а сега и како режисер appeared first on Република.

По кусо боледување, на 71 година почина театарската и ТВ-режисерка Виолета Џолева. Џолева беше една од најплодните македонски режисерки, а меѓу последните претстави ѝ беа „Партија реми“ во Драмски театар во 2018 и „Земја во која не се стигнува“ според текст на Оливера Николова во Театарот за деца и младинци.

Дипломирала на Театарската академија во Белград во 1974. Била член на Радиодрамата (1958–1969), режисерка во РТВ Скопје (1974–1976), режисерка во Камерниот театар во Сараево (1976–1992); слободна уметничка (1992–1994), а од 1994 беше драматург и режисерка на МРТ.

Во Драмски театар Скопје режираше повеќе претстави, меѓу кои: Луиџи Пирандело - „Хенрих IV“ (1974) ; Пол Зиндел - „Дамите од Аламо“ (1990); Несин Азис - „Убиј ме душичке“ (1997); Васил Иљоски – „Чест“ (1998); Доналд Ли Кобурн – „Партија реми“ (2018).

Театарот е жива материја и мора да го прати времето. Мислам дека македонскиот театар во моментов не оди паралелно со времето. Во секоја средина се негува посебен вид на театарска форма. Вистинскиот театар се случува во Европа. И тука има две школи – руската и германската. Ние сме некој микс и во моментов имитација на она што се случува во поголемите театарски центри. Мислам дека театарот во Македонија репертоарски лута и нема концепција во формирање на тоа што во текот на сезоната се истражува во театарот. Во принцип секаде националните театри и имаат ‘железен’ репертоар. Тоа значи кој е класик кај нас, тој треба да се игра. Ако во Англија е Шекспир, кај нас мора да се игра Чашуле. Ако во Хрватска се игра Крлежа, а во Србија Нушиќ, кај мора да се игра некоја драма од Петре М. Андреевски. Или, ако не постои, да се направи. Младите автори ретко се осмелуваат да поставуваат драмски дела од македонски автори. Оттаму, група драматурзи кои завршуваат на ФДУ, ретко пишуваат драми, изјави Џолева во интервју за „Република“ пред премиерата на првиот македонски мјузикл за деца „Земја во која не се стигнува“ според текст на Оливера Николова, во Театарот за деца и младинци.

Во интервјуто за „Република“ во 2018 година Џолева го постави прашањето и за тоа на кој начин таа може да зборува за идентитетот.

Постојано зборуваме и се докажуваме од кога постои македонскиот народ, ја докажуваме нашата традиција, идентитет, јазик, а во суштина е многу лесно. Вратете се само 55 години наназад и ќе видите колку ние сме биле сериозни творци, автори. Нашите дела излегувале во Европа, а сега Европа ја викаме Хрватска и Словенија, а ние тогаш таму сме добивале награди на фестивалите. Значи ниту сме поглупави, ниту сме помалку способни од сите тие кои се сега Европа, а ние како божем не сме, што едноставно мјузиклот е воскрснување, обновување на нашата традиција. Ние врз основа на нашата традиција треба да градиме и да продолжиме да го правиме она што знаеме да го работиме. Традицијата не почнува од нас, туку од нашите предци и тоа треба да го надградиме. На кој начин ќе зборувам јас за мојот идентитет, ако не на овој, како уметник?, велеше Џолева.

The post Почина режисерката Виолета Џолева appeared first on Република.