Предлог на декларација по повод сто и дваесет годишнината од Илинденското Востание и Крушевската Република, е на дневниот ред на денешната 125. седница на Собранието на Република Македонија. Познавачите се прашуваат дали можеби оваа Декларација е задоцнета.

https://republika.mk/vesti/makedonija/prof-velev-ilindenskoto-vostanie-se-smetalo-za-makedonsko-i-nikako-poinaku/

Професорот Илија Велев прашува за што  би служела македонската политичка декларација во Парламентот еден месец по јубилејното празнување, кога во чест на свечениот национален повод не беа финансирани какви и да се форми на достојно одбележување: централен научен собир, пригодна монографија или зборник, документарен филм, изложби и сл.

 Веќе станува крајно алармантно за да се сфати: македонската историографија и македонистиката ќе бидат заштитени, развивани и меѓународно афирмирани само преку академските, научните и културните институции, на кои нема да им се загрозува автономијата во стручното работење преку политички изнасилените притисоци, влијанија или декларации. Конечно е дојдено времето во Македонија диктатот на политиката да ги тргне рацете од историографијата, науката и културата-вели професорот за „Пресинг ТВ“.

The post Проф. Велев за Декларацијата за Илинденското востание: За што служи таа еден месец по јубилејното празнување? appeared first on Република.

Годинава кога се прославува јубилејот 120 години од Илинденското востание (1903-2023) лично ни беше доставена песна со наслов Маћедонији 1903. (На Македонија во 1903.) напишана од основоположникот на црногорската поезија за деца Мило Јововиќ (Стар Бар, Црна Гора, 1866-1916). Песната ја добивме од страна на еден од поетовите потомци м-р Иван Јововиќ – актуелен претседател на Матица црногорска, кој заедно со генералниот секратар Иван Ивановиќ ни испратија снимка од култната песна за Илинденска Македонија во 1903 година. На 2 август годинава ја постиравме снимката со песната на нашиот фејсбук-профил како честитка за 120-годишниот јубилеј од Илинденското востание, која предизвика неизмерно позитивен интерес во пошироката македонска јавност. На социјалните мрежи песната доживеа масовни следења, коментирања и споделувања, зашто беше преземена уште преку веб-страната Македонска поезија и преку некои од македонските електронски портали. Повеќеилјадните позитивни празнични реакции во Македонија беа пренесени и од страна на црногорскиот дневен печатен и електронски весник Победа (pobjeda.me од 11.08.2023 г.), како и од Радио Бар (barinfo.me од истиот датум),пишува проф.Илија Велев за „Пресинг ТВ“.

Црногорскиот поет Мило Јововиќ потекнувал од стара позната барска фамилија, која со векови наназад се споменува во зачуваните писмени извори. Уште во 1881 година, на 15-годишна возраст, станал еден од најмладите основачи и членови на Барското читалиште во кое членувале 63 граѓани на Бар од сите три вероисповедни конфесии – римокатоличката, православната и муслиманската. Своите искуства ги стекнувал како чиновник во Барската надбискупија, што му овозможило да се издигне во истакнат интелектуалец кој зборувал неколку јазици: француски, италијански, турски и јужнословенските јазици. Покрај со книжевно творештво тој се занимавал уште со проучувања на флората и фауната во приморската област, а вршел и етнолошки истражувања за тој крај од Црна Гора. Поголемиот дел од книжевното творештво го посветил за младата читателска популација, на која бил и хуманитарно посветен како донатор за изградба на детската болница во Цетиње во 1908 година. За неговата истакната дејност бил и одликуван со Орден за ревност, а и сега постои улица во градот Бар која е посветена на овој поет.

Во последната деценија на XIX век Мило Јововиќ веќе бил познат со пишување на дидактичка и родољубива поезија, како одглас од актуелните за тоа време преродбенско-просветителски и романтичарски национални тенденции на Приморјето и пошироко на Балканот. Со таков инспиративен дух пишувал и пригодни песни во чест на последниот црногорски кнез и крал Никола I Петровиќ (кнез 1860-1910; крал 1910-1918), кој исто така бил и поет. Објавувал во повеќе весници и списанија, меѓу кои: Голуб, Босанска вила, Омладина, Славјански свет, Градина, Луча, Невесиње, Књижевни лист и др. Но и покрај тоа, поголемиот дел од творештвото на Јововиќ останало необјавено во форма на ракописна граѓа кај дел од неговите потомци кои сега не живеат во Црна Гора.

Песната на Мило Јововиќ во ракопис со наслов Маћедонији 1903. (На Македонија во 1903.) ја открил новинарот и публицист Жељко Миловиќ при неговите истражувања за просветните установи во градот Бар, при што и за првпат ја објавил во градскиот училишен весник Приморац бр. 2 за месец ноември во 1978 година. Но поради објавувањето во локалното гласило на градското основно училиште, оваа поетска творба не успеала да побуди поширок интерес кај читателската публика, па следствено и останала во заборав.

Впечатливо е што дури и по изминати 120 години откако Мило Јововиќ ја напишал поетската творба Маћедонији 1903. (На Македонија во 1903.) сè уште таа има исклучително значење за македонскиот културноисториски и национален идентитет, па се чита и се доживува како да е напишана и за современите состојби во Македонија. Стариот Баранин ја напишал песната во 1903 година како инспирација од штотуку случениот пораз на Илинденското востание, упатувајќи поетски проглас до совеста на Европа да ја зачува и да ја заштити Македонија. Овој несомнено голем почитувач на Македонија и на Македонците поетски ги излеал своите најдлабоки емотивни чувства кон земјата и народот кои ги доживувал за мошне блиски до Црна Гора и до Црногорците. Гледајќи ја Македонија беспомошна и оставена самата на себе по поразот на националното ослободително востание во 1903 година, црногорскиот поет суптилно и елегично ја опејува како „тажна“, „сирота“, „јадна“ и „бедна“. Покрај тоа што песната за Македонија во 1903 година како трогателно доживеано сведоштво ја напишал црногорски поет, а не македонски, сепак од нејзиниот инспиративен потхот извираат искрени братољубиви чувства кон страдалниот македонски народ – кој на повидокот на XX век со уметничко-пророчки наратив ги насетил идните негови асимилирања и оттуѓувања. Треба да се истакне дека песната го претставува Мило Јововиќ како исклучително опитен поет за млади со завидно ниво на надрасната поетика, инспиративна доживеаност и вешта версификација.

Нашето објавување на оваа култна песна за илинденска Македонија од пред 120 година во современата македонска културна јавност ќе претставува една досега неоткриена поетска звезда, која и во актуелната 2023-та година успеа да го осветли јубилејното семакедонско илинденско празнување. Зачуваната творба на Мило Јововиќ претставува трогателно поетско сведоштво за Македонија во 1903 година, дека и кај народите во балканското опкружување Илинденското востание се сметало за македонско – и никако поинаку! Како жив сведок на времето, пред 120 години поетот ниту видел и ниту насетувал бугарски револуционерен влог во илинденска Македонија – па и затоа вдохновено и братољубиво единствено ја опејува тешката македонска судбина.

Трогателниот поетски повик од црногорскиот поет во 1903 година да се заштити опстојувањето на Македонија и да се зачува во меморијата споменот за револуционерната илинденска епопеја, како изворно доживеано сведоштво од минатото, на најдиректен начин се спротивставува на денешниот бугарски хегемонистички диктат – со политички терор и со цензурурана диктатура да се фалсификува и да се асимилира македонската национална историја и самобитност. Притоа, неодамна бевме сведоци како се правеа обиди дури и од највисоката државна хиерархија во Бугарија на чело со претседателот: преку политички притисоци да се надополнува бугарската немоќ да ја порази македонската историографија и културна посебност. Со доза на изнасилена политиканска демонстрација во Бугарија беше повторено јубилејното календарско-празнично „чествување“ на македонското Илинденско востание и на 19 август, на празникот Преображение Господово – а со намера да се „оправда“ фалсификуваната дополнителна атрибуција на Востанието и како Преображенско (во смисла и како „бугарско“).

Апелираме дека на тој начин нема да се успее македонската национална историја да се „преобрази“ (асимилира) во бугарска, туку со политичкиот терор само ќе се поттикнуваат анахроните антагонизми меѓу народите во поширокиот балкански регион. Истовремено, ниту со политички прогласи или декларации од македонска страна не треба да се штитат македонскиот карактер на Илинденското востание и самобитноста на македонскиот историски, духовен, културен и национален идентитет. Впрочем и за што би служела македонската политичка декларација во Парламентот еден месец по јубилејното празнување, кога во чест на свечениот национален повод не беа финансирани какви и да се форми на достојно одбележување: централен научен собир, пригодна монографија или зборник, документарен филм, изложби и сл.  Веќе станува крајно алармантно за да се сфати: македонската историографија и македонистиката ќе бидат заштитени, развивани и меѓународно афирмирани само преку академските, научните и културните институции, на кои нема да им се загрозува автономијата во стручното работење преку политички изнасилените притисоци, влијанија или декларации. Конечно е дојдено времето во Македонија диктатот на политиката да ги тргне рацете од историографијата, науката и културата.

Од таквите бескруполозни причини сè до денес споменатово трогателно поетско сведоштво за илинденска Македонија од пред 120 години ги извишува реторичките стихови: а некому зарем си должна и неважна, Македонијо тажна!

По повод јубилејот од Илинденското востание (1903-2023) во прилог ја објавуваме песната Маћедонији 1903. (На Македонија во 1903) од црногорскиот поет Мило Јововиќ – изворно на неговиот црногорски јазик, како и во препев на современ македонски јазик направен од нас:

Снимка од објавената песна во училишниот весник „Приморац“, бр. 2 за месец ноември во 1978 година

Мило Јововиќ (Стар Бар – Црна Гора, 1866-1916)

НА МАКЕДОНИЈА ВО 1903-ТА

Црн облак над тебе се вие

и крв човечка по потокот се лие,

а некому зарем си должна и неважна,

Македонијо тажна!

Светот на неправдите божем се трогни,

а ти безнадежно го повикуваш: Помогни

од себе невербата да ја протерам банална

Македонијо страдална!

Човештвото зарем и во дваесетиот век

за тебе ниту трошка не изнаоѓа лек,

да ја угуши неправдата гадна

Македонијо јадна!

Европа тајум и со спокој гледа,

како твоите ти страдаат чеда

во срцето она е смрзнато ледна,

Македонијо бедна!

Црн облак над тебе се вие

и крв човечка по потокот се лие,

а зарем некому си должна и неважна,

Македонијо тажна!

Препев на македонски јазик

                                                Илија Велев

The post Проф. Велев: Илинденското востание се сметало за македонско и никако поинаку appeared first on Република.

Проф. Илија Велев на Фејсбук  ја објави еволуцијата на македонката азбука. Тој ја дава стотата стрница од негвтва книга „Св.Кирил и Методиј“ рамноапостоли и сеслонески просветители“ , што во 2016 година ја издаде УКИМ.

The post Проф.Велев: Еволуцијата на македонката азбука appeared first on Република.

За потребата да се прекине со преговарањето за историјата на Охридската архиепископија во Комисијата укажува и проф. д-р Илија Велев, медиевист и византолог. Притоа, проф. Велев за „Пресинг ТВ“ укажува на два момента.

Неговата реакција доаѓа откако Охридската архиепископија стана тема за разговор во историската комисија меѓу Македонија и Бугарија, што беше жестоко нападнато како од познавачите на состојбите така и од граѓаните бидејќи се чепка во нешто што е дел од македонскиот идентитет.

 -Прво, покренувањето политички мотивиран диктат во мултидисциплинарната македонско-бугарска комисија за историски и образовни прашања за евентуалната „заедничка македонско-бугарска црковна историја“ на Охридската архиепископија во македонските учебници директно поттикнуваат отворање контраверзи, кои осмислено би требало да го проблематизираат духовното и црковното наслеследство на МПЦ од историскиот контекст на Охридската архиепископија.

И второ, не треба да се запостави и фактот дека хегемонистичките притисоци од страна на бугарскиот дел на Комисијата да и се надополни уште и бугарски историски контекст на Охридската архиепископија во македонските учебници и во црковноисторискиот наратив, би требало да „предизвика“ и евентуални канонски компликации во актуелните процеси за приклучувањето на МПЦ-ОА во единството на сеправославната екумена.

https://republika.mk/vesti/makedonija/ljubcho-georgievski-gi-mesha-prstite-vo-rabotata-na-istoriskata-komisija/

The post Проф.Велев: Разговорите за Охридската архиепископија ќе предизвикаат канонско црковни последици за МПЦ-ОА appeared first on Република.

Професорот Илија Велев излезе со реакција по денешниот состанок на комисијата за историја излезе со реакција. Тој коментира дека  македонските членови ја продолжиле својата „мисија“ како ништо досега да не се случило.

Ајде ако се принудени да не ги почитуваат своите колеги и македоноското национално достоинство, тогаш со кој образ и со кое достоинство македонските колеги историчари седеа до бугарските историчари овие два дена, кога од некои бугарски колеги во јавноста беа наречени ситни трговци (за „на ти, дај ми“) и дека во досегашната заедничка работа Тие не воделе достојни научни расправи на состаноците. Веруваме дека не побарале објаснувања, па по налог на политиката продолжиле да се дружат - за како пластелини да бидат претворани во фигури за детско играње.
Почитувани колеги, поради Вашите поранешни посветености на науката не е доцна ниту сега да се повлечете и да се вратите во институциите од каде што се зачленивте во т.н. „Комисија“, зашто само во академските и во научните институции науката, историографијата и македонистиката се достојно афирмирани и заштитени.
На Вас е да одлучите. И немојте да заборавите дека Ве потсетивме!

The post Проф. Велев до колегите историчари: Не е доцна ниту сега да се повлечете од т.н „Комисија“ appeared first on Република.

Професорот Илија Велев чие писмо во кое ја критикува содржината за неколку личности кои ги договорија двете комисии предизвика големо внимание, одново се јави со рекација. Овој пат на Фејсбук во кое ја коментираа поддршката на МНР за работата на Историската комисија. Велев во писмото бара  политиката во Република Македонија да ги тргне рацете од науката.

Тоа е во спротивност со секаков цивилизациски однос на денешното современо живеење, кај нас и во светот. Како да се сфати односот на македонското Министерство за надворешни работи да излезе јавно со соопштение дека, парафразирам - Министерството ја поддржува „стручноста“, компетентноста и ставовите на членовите од историската комисија. Зарем не е очигледно дека нема македонски научен истражувач или академски професор на кој потесното научно поле му е медиевистиката или класиката, а да не реагираше дека во текстовите од препораките за античката и за средновековната македонска историја и културна традиција се крајно нестручни и неточни. Во случајов, како си допуштило македонското МНР да се постави пред стручноста и компетентноста на научните и високошколските уснатови во Република Македонија без нивна консултација да „пресудува“ што е стручно и научно.  Како граѓанин на Република Македонија, како Македонец, а над се како научен и академски граѓанин јавно замолувам: Да се престане со свесната или несвесната политичка тортура врз македонската наука и врз достоинствата на македонските научни и академски работници!-наведува Велев во реакцијата.

https://republika.mk/vesti/makedonija/mnr-izrazuva-celosnata-poddrshka-na-avtonomnata-struchna-i-sovesna-rabota-na-istoriskata-komisija/?fbclid=IwAR0FpndkDqHU39UUW3AZd1YlVeWT3KUT0dIbghkCX8_7nLHnrldg4i3YwRE

The post Проф. Велев со барање: Политиката да ги тргне рацете од науката appeared first on Република.

Проф. д-р Илија Велев во текст за „Пресинг ТВ“ по денес објавените препораки на Комисијата за историја за светите Кирил и Методиј, светите Климент и Наум и за цар Самоил напиша писмо.

ДОСТА Е!
Не растурајте бугарска хегемонистичка магла, почитувани македонски колеги – членови на билатералната бугарско-македонска Комисија за историски и образовни прашања!

Непосредниот повод за Ова јавно обраќање е објавувањето на Вашите „експертски“ препораки со кои официјално се согласувате дека Македонија и Бугарија имале заедничка историја (а не само кратко периодично споделена, з.н.), но и дека во Македонија – по Вашиот „експертски терк“ ќе се усогласувале учебниците по историја, географија, па дури и по литература.

Како академски и научноистражувачки претставник од современата македонска генерација со над 500 научни книги, студии и прилози од областа на медиевистиката, византологијата, палеославистиката, историографијата, културологијата и на науката за книжевноста, Ви се обраќам јавно со загрижувачка напомена. Престане полтронски кон политиката да растурате бугарска хегемонистичка магла во македонската наука, образование и културна традиција. Не знам дали свесно, или од политиканска компромисна заслепеност го притемнувате македонскиот културноисториски идентитет и индиректно на Македонците им го оспорувате загарантираното меѓународно право за национално, културно и јазично самоопределување: како посебен народ и како посебна национална историја и култура – со вековна традиција и континуитет?

Јавно Ве прашувам.

Дали сметате дека ќе се најде некој сериозен медијавист и кирилометодиевист надвор од палеобугаристиката што ќе ги сфати за научно сериозни „експертските препораки“ на заедничката македонско-бугарска политиканска Комисија за историски и образовни прашања?

Вие, членовите на македонскиот дел од Комисијата (кои патем ниеден од Вас не е медиевист и кирилометодиевист) како целосно да сте се приклониле на палеобугаристичката митоманија за кирилометодиевистиката, која главно не се прифаќа во другите словенски центри и се смета како романтичарска, хегемонистичка и дури како националистичка.

Понудените текстови за св. Кирил и Методиј, или за св. Климент и Наум Охридски се толкувани надвор од секаков контекст на кирилометодиевските глобални цивилизациски процеси – за кои просторот на средновековна Бугарија бил целосно маргинален.

Насекаде во европската палеославистиката е јасно дека кирилометодиевската сесловенска мисионерска дејност била над сѐ византиска, а подоцна служела и на црковнополитичките интереси на папата во Рим. Во историски воено-политички контекст, таа дури била и антибугарска – зашто пред да почне Моравската словенска просветителска мисија, Ханска Бугарија не била христијанизирана, а како франечки воен сојузник директно била во војна со Византија и посредно со западнословенските кнежества во Моравија.

Во тој контекст, како е можно св. Кирил и Методиј да се толкуваат како бугарски словенски просветители? А кирилометодиевската старословенска писменост и книжнина, како „старобугарска“?

Не се помалку иронични и „експертските“ култно-легендарни напомени за св. Климент Охридски дека тој бил поставен за словенски епископ во Кутмичевица од владетелот на Ханска Бугарија. Притоа „компромисно“ не се имало предвид дека христијанскиот црковен канон оневозможувал мирско лице да спроведува хиротонија на великодостоинственик во духовен чин. Кој црковен достоинственик ја извршил богослужбената хиротонија на словенскиот епископ св. Климент? Секако тоа не го сториле актуелните присутни византискогрчки архиереи во Ханска Бугарија, а најмалку е можно тоа да биле римопапски легати.

 

Уште попразноверно е запишаното дека св. Наум Охридски бил основоположникот на Плисковско-Преславската книжевна школа, а по 893 година дека бил испратен од бугарскиот владетел да работи во Охридската книжевна школа. Истражувањата покажуваат дека св. Наум Охридски самоволно ја напуштил Бугарија по Преславскиот собор во 893 година и дека заминал кај својот кирилометодиевски соученик св. Климент. Тие заедно ја организирале и ја развиле Охридската духовна и книжевна школа врз основа на изворните идеи од кирилометодиевското словенско просветителство. Токму и преку изворните словенски кирилометодиевски развојни карактеристики на Охридската духовна и книжевна школа во однос на различните во новоформираниот Преславски книжевен центар, јасно се истакнува историската потврда за посебната издвоеност на македонската средновековна духовна и книжевна традиција од бугарската.

Од каква и да е романтичарско-патриотска побуда, или од современа национална дистанца (дури и да доаѓа од политичко-експертска бугарско-македонска комисија), никој нема право да го преориентираат Светиклиментовото општословенско и македонско дело кон туѓи (бугарски) историскоразвојни насоки. Впрочем, низ средновековниот период култот на св. Климент и св. Наум не заживеале во која и да е култна форма на развој и афирмација на просторот на Бугарија. Ниту пак нивните оригинални книжевни дела биле пишувани во Бугарија, а иронијата да е поголема – дури не се среќаваат и подоцнежни преписи на тие творби во бугарската ракописна традиција.

Најмалку што можам да ѝ сугерирам на „експертската“ комисија за тоа прашање е: прочитајте ги најновите истражувања на истакнатиот палеославист акад. Ѓорги Поп-Атанасов, а кои се однесуваат на „Охридската книжевна школа наспроти Плисковско-преславската – одлики и разлики“ (Види: Зборник „Македонскиот јазик – континуитет во простор и време“, МАНУ, Скопје 2020, стр. 45-53).

Дополнително прашуваме, по која научна логика методолошки сте пристапиле кон усогласената перспектива за да констатирате дека: само затоа што македонскиот простор во период на 9. век бил завојуван од страна на Ханска Бугарија, духовните и културноисториските Светиклиментови процеси кои се одвивале во Македонија треба да се толкуваат како „бугарски“? Следствено, дали тоа ќе значи: како се менувале освојувачите на просторот на Македонија низ историјата, така македонските духовни и културноисториски процеси да се преименуваат во различни традиции – византиска, српска, турска итн., а само во прилог на бугарските хегемонистички аспирации – да не е македонска.

Во научна и во академска смисла текстот за цар Самуил е интрогантно бугарски проектиран. Експертската теза оди во прилог само да се експонира „аргументот“ дека во поголем дел од историографијата Самуиловото Царство се сметало како „бугарско“. Еве, допуштете да Ве прашаме: зошто во експликацијата не се оставил и простор да се објасни дали има и други научни тврдења надвор од бугаристиката – во смисла, дека ниеден извор од времето на Самуил не истакнува атрибуција „бугарско“ за неговото владетелство? Само за доедуцирање: бугарскиот атрибут се додал во подоцнежните византиски хроники, откако византискиот император Василиј II ја преименувал македонската територија во управна област (катепанот) Бугарија, а бугарскиот простор бил преименуван во катепанат Паристрион, односно Парадунавон.

Следствено, на македонскиот простор Византија политички го активирала процесот да се притемни етнонимот Словени и словенска земја, а да се замени со називите на порано поразените и веќе завојувани Бугари и бугарска земја. Евентуално, при формулациите дали се имало предвид: на која територија се основало Самуиловото словенско царство, а и која му била помесна (титуларна) црква? Секако дека тоа не било на просторот во Бугарија, на чии територии и најмалку се реализирале Самуиловите освојувања. За да било неговото царство бугарско, требало Самуил да се круниса со бугарската царска круна. Или, требало да се обнови веќе згаснатата Преславска архиепископија/патријаршија во својство на титуларна црква на владетелството. Црковниот титулар на Самуиловото Царство во лицето на тогаш ставропигијалната Охридска патријаршија/архиепископија во однос на Константинопол и Рим, историски јасно ја диференцира неговата држава од византиски завојуваната Бугарија.

Веќе е крајно времето македонските научни и високошколски институции јавно да упатат молба до македонските колеги од историско-образовната македонско-бугарска комисија. Немојте до вулгарен степен да ја омаловажувате македонската наука и Вашите академски и научни колеги кои објавија импозантен број истражувања читани и цитирани и од најпрестижните светски научни центри. На тој начин ја правите ништовна и Вашата досега објавувана научноистражувачка продукција. Вашиот дефект е уште поголем што со конформистички угодувања допуштате митоманиите во бугарската хуманистичка „наука“ да им служи на две политички влади да „одобруваат“ образовни наративи во политикански учебници од кои ќе се воспитуваат идните македонски млади поколенија. Барем за Вашите деца и внуци покажете должна почит и повлечете се од позициите да служете како политикански партиски измеќари – а не како академски и интелектуални граѓани. Тоа им го должите и на Вашите студенти, поранешни и идни. Зарем во досегашното академско и научно искуство не сте сфатиле дека научните препораки не се испраќаат до политички влади на земји, за Тие со политички одлуки да одобруваат учебници во образовните процеси.

Во кое време живееме? Препораките треба да ги прават професионално и со респект научни и образовни институции. Но, за жал, со ваквите Ваши примери на политиканско однесување македонските институции целосно ги девастирате.
До кога? Доста е!

The post Проф. Велев со порака до историската комисија: Растурате бугарска хегемонистика магла и до вулгарен степен ја омаловажувате македонската наука appeared first on Република.