Почина Чарлс Симиќ (85 години), американски поет со српско потекло, есеист и преведувач, добитник на Пулицеровата награда и на Златниот венец на Струшките вечери на поезијата (СВП) во 2017 година.

Во чест на лауреатот на „Златниот венец“ на СВП го реобјавуваме интервјуто објавено истата година кога тој по втор пат дојде во Струга на Струшките вечери на поезијата да ја прими наградата.

Оваа година на плејадата врвни автори кои се добитници на „Златниот венец“ на „Струшките вечери на поезијата“ им се приклучи и еден од најзначајните современи американски поети, есеисти, критичари и преведувачи, Чарлс Симиќ.

Книжевните критичари во Америка за неговата поезија велат дека е „една од највпечатливите оригинални поезии на нашето време, поезија која е шокантно интензивна во своите концепти, сликовитост и јазик“.

Чарлс Симиќ е роден е во Белград во 1938 година, во тогашна кралска Југославија. Со семејството се сели во САД во 1953 година. Поезија започнал да пишува уште во средно училиште; на неговите поетски почетоци влијаеле американските поети: Волт Витман, Емили Дикинсон, Волас Стивенс… Автор е на десеттици исклучителни дела кои се преведени на огромен број јазици меѓу кои е и македонскиот јазик.  Тој е поет кој е длабоко посветен на максимата дека не е доволно само да се создава поезија, туку потребно е и да се градат духовни мостови меѓу различните култури преку нејзиното проширување надвор од јазикот на кој таа првенствено е создадена.

Добитник е на бројни реномирани книжевни награди и тоа: „Пулицеровата награда“, наградата „Едгар Алан По“, наградата на Американската академија, Меѓународната награда „Грифин“ за поезија, наградата „Валас Стивенс“, наградата на Конгресната библиотека во Вашингтон, наградата на српскиот ПЕН центар за превод на српската литература, медал „Роберт Фрост“ за животно дело во доменот на поезијата, награда „Вилчек“ за уметност и хуманистика, како и наградата „Босански стечак“ на меѓународната поетска манифестација „Сараевски денови на поезијата“.

Деновиве Чарлс Симиќ по втор пат дојде во Струга, но овој пат за да го прими „Златниот венец“ на Струшките вечери на поезијата“. Проговори за творештвото, детството, љубовта кон шахот, заминувањето во Америка, преводите…

Благодарение на Вашата преведувачка активност свој дом во англискиот јазик имаат добиено исклучителни поети од српската, хрватската, словенечката, но и македонската поезија, како што се: Васко Попа, Иван В. Лалиќ, Љубомир Симовиќ, Милорад Павиќ, Бранко Миљковиќ, Томаж Шаламун, Радмила Лазиќ, а пред речиси три децении на англиски јазик ја преведовте и збирката песни од еден од нашите најзначајни поети, Славко Јаневски. Преводот за Вас претставува неопходност и дали сметате дека можеби понекогаш се наштетува со преводот?

Имам долго искуство со преводи бидејќи сум преведувал многу, но првпат се сретнав со превод додека студирав на Универзитетот во Њујорк каде имаше еден руски Американец кој го преведуваше Мајаковски. Тоа беше прва средба со преведувањето, а потоа навлегував се повеќе и повеќе, имајќи предвид дека го владеев српскиот јазик, преведував од српски и од хрватски автори. Не беше едноставно зошто преводот не е само механичка замена на зборовите според редослед, туку многу повеќе. Не можев да работам дома, туку во библиотеката. Откако ќе ги исчитав книгите, имав намера да им ја покажам на моите американски пријатели литературата, односно нешто добро кое доаѓа од еден дел од светот кој тие не го познаваат.

Се смета дека преводот е сложен, повеќеслоен процес . Понекогаш вистинскиот превод, како и најубавите сеќавања во животот, доаѓа во вистинско време, некогаш не. Некогаш тој е незаборавна меморија, но во секој случај тоа е семантичка енергија и уникатно искуство…

Езра Паунд, кој и самиот е добар преведувач, поставува три правила во однос на преводот: Прво е музиката на јазикот . Сум бил во Италија иако не го знам италијанскиот јазик, но секогаш се вџашувам се рецитираат стихови од Данте. Тоа е поради музиката, мелодичноста на јазикот. Токму таа музика којашто е важна во секој јазик е многу тешко и невозможно да се преведе. Второ е визуелизацијата, односно сликата. Овој елемент се надополнува со музиката на јазикот, бидејќи сликата има многу важна функција во преводот. Третиот елемент е динамиката, т.е. танцот на интелектот, играта на зборовите. На еден начин ова е врската меѓу претходните два елементи. Во преводот не се преведува збор по збор, сето тоа треба да има смисла, затоа овие три елементи меѓусебно се преплетуваат и надополнуваат, но понекогаш ве излудуваат се додека не го најдете решението. Ми стануваат ноќна мора и се опседнувам. Некогаш ќе се навратам на некој превод, како на пример на преводот на поезијата на Васко Попа која ја правев пред повеќе од 20-30 години, но сега го најдов вистинското решение кое тогаш ми беше потребно. Вистинскиот збор. Но, триесет години подоцна.

Во САД заминавте на петнаесетгодишна возраст. Кажете ни како се случи тоа и како се снајдовте во новата средина, на друг контитент, со друг јазик?

Имав точно 16 години кога се отселив во Америка. Имав доволно години за да имам сопствен карактер, но не за да имам сопствена визија за иднината. Од друга страна англискиот јазик не го знаев доволно. Бев претходно во Париз и таму имавме некои часови, но најмногу го научив англискиот преку каубојските филмови кои ги гледав додека растев во Белград. Каубојските филмови ни беа омилени додека бевме деца, особено оние кога Џон Вејн извикува: „Извади го пиштолот“! Така што веќе имав некаква средба со англискиот јазик. Кога во Њујорк тргнав во средно училиште имав проблем со јазикот, така што само молчев. Учев во многу лошо средно училиште. Таму секојдневно доаѓаше полицијата и ќе извлечеше по некој од моите соученици поради некое дело. Таа состојба ми помогна да се доближам на професорката по англиски јазик и повеќе да научам. Таа ни читаше секакви литературни текстови на часовите, најчесто кратки раскази од Едгар Алан По и се сеќавам дека останатите ученици правеа некакви звуци да го дополнат впечатокот од текстот. Дојде време да напишеме семинарски работи и јас ја замолив професорката да ми даде уште малку време за да ја завршам мојата задача. Тогаш таа речиси низ солзи ми рече: „Чарлс, знам дека си добро момче, имаш колку што ти треба време само сработи ја задачата“. Тоа всушност беше прв пат јас да отворам уста и да прозборам и сите во класот беа вчудоневидени. Така јас научив англиски јазик.

Големиот српски поет Иван В. Лалиќ кога ја преведувал Емили Дикинсон го прашале: Каков е е Вашиот пристап кон преводот на поезијата на Емили Дикинсон? Тој одговорил: „Како Емили Дикинсон би пишувала на српски и како тоа би звучело на српски јазик? Тој со тоа направи еден пресврт во смисла Емили Дикинскон да биде српска поетеса. Во ситуацијата кај вас има поинаква смисла. Влегувате на нов контитент каде не само што континентот ви е нов туку и јазикот е нов и треба да го научите. Дали се судривте со едно вакво искуство кога преведувате поети од друг јазик? Дали прво го осознавате на српски, а потоа на англиски јазик? Или имате некој друг начин?

Емили Дикинсон ако ја земеме како поетеса, дури и во тоа време, нејзината поезија и нејзиниот јазик се многу свежи, но необични. Многу научив за поезијата кога се запознав со Антологијата на словенската поезија. Што се однесува до моделот на преведување постојат различни. Тешко е кога поетот е целосно е вкоренет во сопствениот јазик. На пример неколку пати се обидов и никако не можев да ја завршам една песна. Сметам дека идеалниот превод е невозможен. Ме потсетува на времето кога почнав да играм шах. Се сеќавам дека во тоа време во весниците имаше шаховски проблеми. Ги сечев, ги закачував на ѕидот над креветот и долго ги разгледував, размислувајќи дека се невозможни или пак дека е некаква грешка. По неколку дена ми се случуваше да станам и ќе го видев решението. Така е и со преводот. Преводот е мат во два потега.

После преводите Набоков, Бродски итн. продолжуваат да пишуваат на својот сопствен јазик и покрај егзилот, но има и такви како Вас кои целосно го прифатиле вториот јазик и пишуваат на него. Дали сметате дека треба тоа да стане традиција бидејќи поетите кои пишуваат на вториот јазик даваат придонес во таа литература?

Такви случаи има често во прозата. Кога ќе размислам вака наназад, кога јас  добивав некоја афирмација во англискиот јазик немаше многу поети во Америка. Но, тогаш не размислував за тоа.

Можете да пишувате на свој јазик, може да ве преведат и на друг јазик, но што е со „личниот превод“. Покрај превод на творештвото потребен е и „личен превод“, т.е. човек да се слее во новата култура. Има многу такви примери кога целосно се менува и физичкиот изглед, на пример, за да се „стопат“ во средината. Ме интересира таа лична трансформација, како гледате вие на тоа?

Мошне интересно прашање. Нешто слично беше и со мене. Веднаш кога стигнавме во Америка татко ми мене и на брат ми ни купи американска облека, но никогаш не сум настојувал толку да се вклопам во таа култура. Особено што од тој период ми останало во сеќавање е дека мајка ми и татко ми беа разделени десет години, не им одеше добро во бракот и повеќе се грижев за тоа отколку да се стопам во таа култура. Затоа го напуштив домот, живеев сам, најпрвин во Чикаго, работев се и сешто, па во Њујорк иишто така работев различни работи…Така што бев премногу зафатен составувајќи крај со крај, а немав време да мислам како побргу би ја прифатил таа култура. Во 1961 година бев повикан во војска. Тогаш не пишував ништо се додека не му пишав на брат ми  да ми ја испрати по пошта кутијата во која имаше мои работи. Бевме стационирани во источна Франција кога пристигна пакетот. Вечерта кога сите си легнаа ги извадив песните и почнав да ги препрочитувам. Бев ужаснат додека ги читав. Тоа беа толку лоши песни што едноставно не можев да поверувам. Излегов од бараката во која бевме сместени, отидов зад неа, каде имаше голем контејнер за ѓубре и таму ги фрлив песните. Си легнав повторно в кревет, но не можев да заспијам. Станав се вратив до контејнерот се качив на него за да можам да ги досегнам песните и ги сикинав листовите со песни еден по еден и пак ги вратив во ѓубрето. Сфатив дека морам сериозно да се занимавам со литература и дека треба да почнам одново.

Пишувате поезија во проза, а Вашите стихови имаат ефект на касапски сатар. Какво е Вашето мислење за Вашите поетски стихови во проза?

Никогаш не сум седнал да смислам и да си речам од денеска ќе пишувам поезија во проза. Беше некаде 88-89 година кога се појавија првите компјутери. Набавив за син ми компјутер. Имав обичај да пишувам во бележници, нотеси, тетратки. Потоа сфатив дека она што го имам напишано во бележниците треба да го ставам на едно место. Пишував со големи букви и со тек на време ми стана уживање. Кога заврши внесувањето имав некои педесеттина пасоси. Не ми се допаѓаа сите, но потоа некои ги избришав, а некои останаа. Кога дојде време да одат во печат му реков на издавачот дека нема потреба од кратење. Но, се појави и прашањето во кој жанр да ги ставиме? Дали во научна фантастика или во друг жанр. Порано не размислував за тоа, но одеднаш ми текна: нека бидат поезија во проза. Таа книга потоа ја доби наградата „Пулицер“. И откако ја добив наградата критичарите рекоа дека тоа е крај на западната цивилизација.

 фото: СВП

The post Откако добив „Пулицер“ критичарите рекоа дека тоа е крај на западната цивилизација appeared first on Република.

Американскиот поет со српско потекло Чарлс Симиќ добитник на Златниот венец на Струшките вечери на поезијата (СВП) во 2017 година почина на 85 години.

Веста за смртта на Симиќ, кој беше добитник и на Пулицеровата награда беше објавена на социјалните мрежи.

Симиќ беше роден во Белград во 1928 година и беше еден од најзначајните современи светски поети и есеисти. Од Белград, емигрирал во Париз, па заедно со семејството заминале во САД во 1953 година.

Тој е добитник и на наградата „Едгар Алан По“, на Грифиновата награда, „Валас Стивенс“, потоа на Американската акдемија и многу други најврвни светски награди за книжевност. Бил член на неколку интернационални здруженија, а во 199 година станал член на Американската академија за умтеност и книжевност.

Од 1999 година напишал 175 есеи и песни за „Њујорк ривју“.

Трипати бил во Македонија, во Струга во 1972 и 2017 година, а во Скопје во 1982 година.

Во интервју за „Република“ тој изјави дека откако добил „Пулицер“, критичарите рекле дека тоа е крај на западната цивилизација.

Многу научив за поезијата кога се запознав со Антологијата на словенската поезија. Што се однесува до моделот на преведување постојат различни. Тешко е кога поетот е целосно е вкоренет во сопствениот јазик. На пример неколку пати се обидов и никако не можев да ја завршам една песна. Сметам дека идеалниот превод е невозможен. Ме потсетува на времето кога почнав да играм шах. Се сеќавам дека во тоа време во весниците имаше шаховски проблеми. Ги сечев, ги закачував на ѕидот над креветот и долго ги разгледував, размислувајќи дека се невозможни или пак дека е некаква грешка. По неколку дена ми се случуваше да станам и ќе го видев решението. Така е и со преводот. Преводот е мат во два потега, кажа меѓудругото во интервју „Република“ Симиќ .

https://arhiva.republika.mk/814828

The post Почина Чарлс Симиќ, добитник на Златниот венец на СВП appeared first on Република.