Има една пиеса од Бертолт Брехт, „Добриот човек од Сечуан“. И ние имавме добар човек и го имаме сè уште во нашите сеќавања, во убавите, во неубавите моменти. Џиби е всушност добриот човек на македонскиот театар, рече денеска на комеморацијата за Крсте С. Џидров режисерот Владимир Милчин.

Крсте С. Џидров беше еден од најзначајните македонски сценографи и архитект, познат по прекарот Џиби. Почина на 3 септември. Имаше 73 години.

Џиби го имаше ширум Југославија. Мислам дека нема театар во Макеоднија во кој Џиби не направил претстава. Тоа е таков голем опус пред кој човек може само да се обиде да замисли, колкав влог, колкава енергија, колкава љубов и трпение имаше Џиби за оние кои работеа во театарите каде тој доаѓаше еднаш два пати, пет пати, зборуваше со љубов кон својот пријател Милчин.

Тој раскажа дека Џиби го запознал пред скопскиот земјотрес во 1963 година. Се присети на дружењето во училишните денови, за формирањето на Поречанско извидничка чета, првото логорување на остров на Вардар, кај мостот во Нерези.

Се разбира, тука не завршува приказната, се случуваат Глодарите, како може без Џиби. Не може. Мора некој да ја држи температурата, мора некој да се грижи за расположението, за оптимизот и тогаш кога не изгледа дека е тоа баш соодветно. Следеше театарската работлница ФФ, Џиби пак е тука. Џиби го создаде тој еден огромен опус, би рекол беше силна поткрепа кога изгледаше дека претстава не оди добро, дека нешто не штима, Џиби не попушташе, рече Милчин во говорот.

Според режисерот, двете битни страни на Џиби се насмеан, ама и загрижен, но прави сè за загриженоста да не се прошири како епидемија во ансамблот. Беше мотор.

Просто, ми се плаче а срамота е да плачам, прв Џиби би ме искарал ако се расплачам. Џиби беше некој кој секогаш се обидуваше да ја најде убавата страна, и тогаш ако одеше настрана, тој ја враќаше каде треба да биде за може да се игра, да се црта, да се режира. Џиби сакаше да живее, ама така што ќе живее со другите, а не сам, не само со смејетсвото, не само со тесната околина и тоа беше многу природно. Беше чисто, отворено, искрено и тоа се особини кои не многу често се собираат во една личност. Џиби е доказ дека театрарот е нешто што ни е неопходно. Ни требаат нови личности, нови уметници, нови театарски уметници како Џиби,. не знам јас дали ќе го дочекам тоа, рече Милчин, додавајќи дека со Џиби последната престава ја работеле во мај, во Прилел, кога тој веќе имал здравствени прооблеми.

Еден ден сите ќе заминеме од овој свет, прашањето е што ќе оставиме зад нас, рече деканот на Дакултетот за драмски уметности Бесфорт Идризи.

Тој говореше за неговото пријателство со Џиби, за деновите поминати во Детски татарски центар, за гостувањата на кои оделе заедно.

Секојдневно се дружевме, иако според возраста можеше да ми биде родител. Со него имав прилика да патувам на различни места и како двајца непушачи, спиевме во иста соба. На овие патувања успеав да видам што сè Џиби оставил зад себе. Речиси да немаше место каде што тој не проектирал фасада, алуминумска конструкција или да не учествувал на некој саем за градежништво. За голем дел од тие градби раскажуваше за разни случки и анегдоти. Немаше место каде што тој не бил со некоја претстава на некој фестивал или со некоја копродукција. А овие места буквално беа од Русија до Африка и од Њујорк до Монголија. А кај нас тој направи неколку битни нешта што оставаа белег на секој што се бави со театар. Тој ги направи сцената и студијата за работа на студентите на ФДУ, студија, кои како што разбрав ден-денес ги викаме базени како што тој ги крсти, рече Идризи.

Според деканот на ФДУ Џиби остави зад себе сцени каде што долго ќе се создаваат новите театарски дејци и каде што долго време ќе се слуша аплауз од публика.

Тој зад себе остави нешто што е многу позначајно, тој остави многу пријатели, насмевки, љубов, прекрасно семејство во кое ќе продолжат да се сеќаваат на неговите дела. А кога сме кај семејствата сакам да споделам една анегдота: Еден ден доаѓа Џиби во Детски театарски центар, нервзен, лут, со тешки чекори се качува по скалите, нешто мрмори, влегува во канцеларијата. Го прашувам: Што е работата, што се случува? Во негов манир, ништо не одговори, потоа пак го прашувам и вели: Дома запнаа некоја кујнска вага треба да наместам, тие што се ставаат на ѕид. Сега со тоа си ја мачам главата. Е па добро, му велам, што има тука лошо? Е па тие ваги мора рамно да бидат наместени и според домашните, тоа мора да биде наместено со васер-вага, вели Џиби, и додава: Па немам таква васер-вага. Па добро Џиби, јас имам, ќе ти дадам. Ме гледа и ме прашува: Навистина имаш таква васер-вага? Да, му велам. Отидовме и му ја дадов. Се среќаваме утредента, ја носи васер-вагата и ми ја враќа. Го прашувам: Ја намести? Право е? Со васер-вага? Да, ја наместив. Ама не со васервага. Па како ја намести, го прашувам? Ја оставив тука, колку дома да гледаат дека има васер-вага. Дома моите забораваат дека јас сум архитект и дека има уште 15 други начини да измерам. Ова го раскажувам насекаде. Џиби, нема да те заборавиме ни како архитект, ниту како сценограф, рече Идризи.

Крсте С. Џидров е роден на 22 декември 1950 во Скопје и започнувајќи од 1970 година до денес работи во областа на театарот. Џиби има изработено над 90 сценографии за драмски претстави во професионалните театри во Македонија и на просториите на некогашна Југославија, од кои над 15 од нив се наградени на фестивали, театарски манифестации и слично. Освен театарска сценографија, тој работи и сценографии за филм – досега има работено на пет реализирани целовечерни играни филмови, како и за повеќе кратки филмови и комерцијални спотови. Џидров има работено и сценографии за приредби од државен карактер, конгреси, културни манифестации, модни ревии и слично. Освен со сценографија, тој се занимава и со графички дизајн, при што има дизајнирано поголем број на каталози и плакати за потребите на повеќе театарски претстави, комерцијални проспекти како и плакати за некои фестивали.

За својата сценографска и графичка дејност, Крсте С. Џидров е добитник на повеќе значајни награди. Од наградите за сценографија кои ги има добиено се оние на: Аматерските театарски смотри во Кочани, во 1981 година, за претставата Како трупата „Сина блуза“ ќе ја прикажеше „Животинска фарма“ од Џорџ Орвел; потоа на театарските игри Војдан Чернодрински во Прилеп во 1984 година (за Натемаго на филозофскиот факултет и Пахантика во сон), 1987 година (за Калуѓерички тишини), 1989 (за Спиро Црне), во 1993 (за Женски прилог во ноќта) и во 2003 година за претставата Колку пати ќе умираме. Исто така е добитник на наградата на фестивалот Стериино позорје, во Нови Сад, во 1987 година, каде ја има добиено наградата УЛУПУДС за претставата Дервишот и смртта на Покраинското позориште од Приштина; на Позоришни сусрети Јоаким Вујиќ во Приштина, 1988 година, за претставата Брегот на жалоста; на БИМАС 85 за претставата Бакхи на Дубровачките летни игри во 1985 година, и на фестивалот на Албански театри во Дебар за претставата Дервишот и смртта Албанска драма Скопје, во 2004 година. Од наградите за театарски плакати значајни се оние на Триеналето на театарски плакат – Стериино позорје, Нови Сад за претставата Баал, во 1990 година, и наградата на театарските игри Војдан Чернодрински во Прилеп, за претставата Грев или шприцер (1993 година).

Во својата долгогодишна работа прилично голем дел од сценографиите ги има направено за претставите на режисерот Владимир Милчин.

Во бројката од 41 режисер со кои соработувал Џидров се најголемиот број на македонски режисери од сите генерации: Амет Јакупи, Коле Ангеловски, Илија Милчин, Владо Цветановски, Љупчо Тозија, Владо Денчов, Срѓан Јанаќијевиќ, Димитар Христов, Кирил Петрески, Куштрим Бектеши, Мартин Кочовски, Софија Ристеска, Зоја Бузалковска, Александар Ивановски, Рефет Абази, Бесфорт Идризи, Нехат Мемети… Во својата сценографска кариера Џидров соработува и со гостувачки режисери од странство како што се Ајрин Луис (САД), Владимир Шмигашиевич (Полска), Златко Свибен (Хрватска), Георги Михалков (Бугарија), Александра Ковачевиќ, Златко Паковиќ (Србија), Иван Поповски (Русија), Џејмс Амар (Франција), Тања Милетиќ-Оручевиќ, Дино Мустафиќ (Б и Х), Примож Беблер (Словенија), Фадиљ Хисај, Илиријана Арифи, Агон Мифтари, Агим Сопи, Есад Брајшори (Косово), Гјерг Превази (Албанија), Метју Лентон (Шкотска).

The post Џиби е всушност добриот човек на македонскиот театар, рече на комеморацијата за Крсте С. Џидров режисерот Владимир Милчин appeared first on Република.

Вечерва во 20 часот, на големата сцена на Македонскиот народен театар (МНТ) премиерно ќе биде изведена претстава „Лагата“, по текст на современиот француски писател, драматург, театарски режисер, сценарист и филмски режисер Флоријан Зелер, а во режија на Бесфорт Идризи.

Во комедијата, која во земјава се поставува првпат, играат Јордан Симонов како Павле, Габриела Петрушевска во улогата на Родна, Оливер Митковски како Михаил и Драгана Левенска во улогата на Јована.

Сценографијата е на Крсте Џидров-Џиби, костимограф е Роза Трајческа-Ристовска, а авторската музика е на Игор Василев-Новоградска.

„Лагата“ е текст што говори за тоа колку можеме да бидеме искрени, особено во интимните односи, односно кога, колку и дали воопшто е дозволено да се лаже.

Идризи (37) е актер, режисер, истражувач, преведувач, предавач и продуцент. Дипломира на отсекот за актерска игра на Факултетот за драмски уметности во Скопје (2007), а по неколку години на истиот факултет и магистрира по Театарска режија (2014). Се стекнал и со звањето магистер на науки по Стратегија за медиуми (2015) на Универзитетот на Југоисточна Европа во Тетово. Своите докторски студии ги следи на Универзитетот во Нови Сад на насоката Сценски дизајн.

Од 2008 година е член на ансамблот на НУ Албански театар - Скопје, а воедно е и предавач (доцент) на Факултетот за драмски уметности во Скопје. Повеќе од десет години бил ангажиран на различни позиции и го раководел Детскиот театарски центар – Скопје. Тој е основач и прв директор на НУ Албански театар за деца и млади - Скопје. Како актер учествувал во театарски претстави и филмови од локални и меѓународни продукции и режирал претстави во повеќе театри во Македонија, Косово и Албанија. Со своите претстави учествувал на многу национални и меѓународни фестивали. Учествувал на значајни меѓународни обуки и конференции, а неговите истражувања се објавени во престижни театарски списанија.

Која беше провокацијата да го поставите овој текст на Флоријан Зелер, еден од највозбудливите драмски писатеи на нашето време на сцената на МНТ?

ИДРИЗИ: Овој текст го читав пред неколку години. Освен тоа што е многу добро и паметно напишан, клучно во изборот беше темата со која се бави и лагата како феномен. Не само лагата во ситуации кои се опишани и опфатени преку текстот, туку воопшто како феномен, како нешто со коешто секојдневно се соочуваме, па дури сме стигнати дотаму да не ги забележуваме лагите околу нас. Без разлика дали се дел од нашиот приватен живот, од секојдневието, работата. Некако станавме имуни на лагите и не ги забележуваме.

По професија, меѓу другото сте и актер. Колку тоа ви помогна во работата со актерите додека ја работевте претставата?

ИДРИЗИ: Првично премиерата беше замислена за во јуни, но ја преместивме за во септември, за почетокот на новата театарска сезона. Но, во МНТ имаше поплава и незгоди и премиерата повторно се пролонгираше. Имавме и промена, бидејќи почнавме да ја работиме на малата сцена, а потоа се префрли на големата. Поради тоа требаше да направиме и одредени адаптации. Еве, денеска конечно е премиерата.
Во однос на тоа дека по професија сум и актер, мислам дека ми помага тоа во работата, иако јас тоа не го забележувам. Повеќе актерите ми го кажуваат тоа. За разлика од некои други режисери, имам поголемо разбирање за нив, поинаку се однесувам, знам да погодам точни моменти кога треба да ги прекинам, да кажам...Веројатно тоа сум го здобил како актер, тоа чувство, кои други режисери го немаат. Од актерите повеќе добивам такви коментари отколку што самиот сум свесен за тоа.

Дали текстот се занимава само за лагата во бракот или контекстот е поширок?

ИДРИЗИ: Секако дека има поширок контекст. На прв поглед, текстот и претставата говорат за лагите во бракот и односите меѓу брачните партнери. Но, претставата не говори само за тоа. Говори и за некои други лаги и сигурен сум дека тоа ќе биде воочливо за гледачите.

Одамна е загубен моралниот компас. Дали живееме во најлошото време досега за човештвото?

ИДРИЗИ: Не знам дали живееме во најлошо време, бидејќи во друго време не сум живеел. Луѓето секогаш велат: Нема полошо од ова време! Секоја генерација која доаѓа смета дека живее во најлошо време, а всушност реалноста ни покажува дека секогаш има полошо време. Не би рекол дека живееме во најлошо можно време, но дека времето не е одлично, тоа е сигурно.

Биди промената што сакаш да ја видиш. Како поединецот да се избори против лажните вести, понуди, ветувања. Како да живее во општеството?

ИДРИЗИ: Мислам дека тоа е сведено до степен на лична хигиена на секој поединец. Дефинитивно сме опкружени со многу лаги, вести, социјални медиуми. Дури понекогаш градиме лажно претставување за нас кое многу повеќе ни се допаѓа од вистината. Па се ‘вадиме’ дека тоа е некоја бела лага. Во принцип, опкружени сме со лаги и најчесто не само што дозволуваме, некогаш сме и самите иницијатори на тие лага. Затоа сметам дека тоа е работа на лични хигиена на секој поединец. Буквално, како што не учеа дека треба да миеме раце за време на пандемијата, така сега во време на епидемија на лажни вести и епидемија на лага, треба повторно да се учиме дека треба да миеме раце од лаги и самите да ја одржуваме хигиената.

Има ли рецепт на добар живот, без лажни претставувања, лажни политики и проекти?

ИДРИЗИ: И да има, јас не го знам тој рецепт. Не ми го кажале. Но, секако дека треба да има пориви, да постои желба за нешто такво, да има поединци, кога веќе нема масовност. Секој од себе треба да почне и да го најде својот рецепт за нешто такво.

Дали овој текст ја опишува непријатната вистина за бракот?

ИДРИЗИ: Не мора да значи, затоа што зависи за кој брак зборуваме. Има среќни бракови и помалку среќни. Има и лажни бракови. Сигурно ќе има луѓе и брачни партнери коишто ќе се поистоветат со ликовите. Сигурно ќе има луѓе кои ќе бидат ‘подбуцнати’ од претставата и текстот и вечерта ќе заминат дома со низа прашања. Сигурен сум дека ќе има двојки на кои претставата ќе им биде само забава.

Колку денес интимната врска може да ја издржи искреноста?

ИДРИЗИ: Па може, би требало да може. Секако дека има примери каде што тоа е евидентно. Прашањата ги доживувам како лични, па така и одговарам. Почнувам од себе и немам проблем со тоа. Но, тоа не значи дека е правило или дека е отстапка од некое правило. Секоја двојка и секој човек си гради однос со партнерот и во зависност од начинот како се изградени тие односи, такви ќе бидат релациите. Но, тоа не значи дека не можат да се изградат искрени односи. Јас уште верувам во таква утопија, место во кое луѓето имаат изградено искрени односи, кон себе и кон другите.

А што е со белите лаги? Потребни се?

ИДРИЗИ: Тоа е морална дилема за којашто не го знам точниот одговор. Поминавме многу анализи, читавме многу литература во текот на процесот на создавање на претставата, наоѓавме секакви објаснувања. Некои велеа дека белата лага е дозволива, особено во случаи кога не сакаме да повредиме некого. Од друга страна, тоа не е морално и без разлика дали ние сакаме или не сакаме да повредиме некого, тоа, сепак, е лага. Има и други морални дали, не само за белата лага, туку воопшто – кога смееме да лажеме, затоа што очигледно во животот се наоѓаме во ситуации преку одредена наша лага може да спасиме нечиј живот. И дали во таков случај сме морално приморани да лажеме или да ја кажеме вистината. Тоа се морални дилеми со кои продолжувам да се занимавам и за кои немам èе уште конечен одговор. Претставата нема да им понуди одговори на гледачите, но ќе ги натера да си поставуваат прашања и сами да дојдат до одговорите. Јас сè уште ги немам.

Разговараше: Александра М. Бундалевска

Фото: Александар Ивановски

The post Станавме имуни на лагите и не ги забележуваме appeared first on Република.